Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 2, sáng ngày 28/10, Quốc hội khóa XV thảo luận trực tuyến về Dự án Luật Thi đua, khen thưởng (sửa đổi). Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Bình đã có các ý kiến thảo luận trực tiếp và bằng văn bản. Sau đây là toàn văn ý kiến thảo luận bằng văn bản của bà Nguyễn Minh Tâm, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Bình về Dự án Luật Thi đua, khen thưởng (sửa đổi).

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm.

“Kính thưa Quốc hội!

Nhắc đến thi đua, khen thưởng, chúng ta nghĩ ngay đến câu nói của Bác Hồ: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua và những người thi đua là những người yêu nước nhất”. Nói như thế để thấy, thi đua không chỉ là động lực để thúc đẩy việc phấn đấu, xây dựng phát triển đất nước mà còn là sự thể hiện khát vọng cống hiến của mỗi người. Vì thế, Luật Thi đua, khen thưởng năm 2003 ra đời là cơ sở pháp lý quan trọng của việc khích lệ, động viên phong trào thi đua yêu nước.

Qua 17 năm triển khai, dù đã qua 3 lần sửa đổi, Luật vẫn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế, bất cập mà cụ thể là việc khen thưởng mới chỉ đề cập chủ yếu đến đối tượng trong khối công lập, nhà nước, chưa có cơ chế để tập trung vào việc khen thưởng cho các tập thể nhỏ, các cá nhân điển hình, người lao động trực tiếp; nhiều hoạt động khen thưởng vẫn diễn ra hình thức, tràn lan; cơ chế vận hành thực thi pháp luật về thi đua, khen thưởng vẫn chưa thực sự thúc đẩy hết động lực phấn đấu của người lao động bởi sự đóng khung các tiêu chí làm cho các danh hiệu thi đua và khen thưởng chủ yếu tập trung vào một bộ phận...

Chính vì thế, tôi tán thành với Tờ trình của Chính phủ và Báo cáo của cơ quan thẩm tra về đề xuất sửa đổi Luật Thi đua, khen thưởng một cách toàn diện (sửa đổi 94/98 điều). Tôi cho rằng Luật mới sẽ đặt nền móng cho những thay đổi căn bản trong công tác thi đua, khen thưởng, phù hợp với bối cảnh đời sống xã hội ngày càng phong phú, đa dạng các thành phần kinh tế.

Tôi xin tham gia mấy vấn đề:

Thứ nhất, nhiều cử tri cho rằng, hiện nay để đạt được các hình thức khen cao đòi hỏi phải có sự kế thừa liên tục các danh hiệu. Cụ thể: Điều 18 quy định danh hiệu Chiến sĩ thi đua toàn quốc phải (i)... có hai lần liên tục được tặng danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp bộ, ngành, tỉnh, (ii) có sáng kiến đã được áp dụng hiệu quả, có phạm vi ảnh hưởng trong toàn quốc hoặc... Với quy định này rất khó cho các đối tượng có liên quan khi được xét, vì để đạt Chiến sĩ thi đua toàn quốc phải có 2 lần liên tục đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp bộ, ngành, tỉnh, tương tự để đạt danh hiệu Chiến sĩ thi đua cấp bộ, ngành, tỉnh thì phải đạt 3 lần liên tục Chiến sĩ thi đua cơ sở… Những đối tượng như các chuyên viên, nhân viên sẽ rất khó để có được các mức khen cao khi phấn đấu phải liên tục cả một quá trình dài mà đặc biệt là khung tiêu chuẩn “có sáng kiến... ảnh hưởng trong toàn quốc”. Chính điều này và quy định về tỷ lệ khen thưởng đã tạo cho thi đua có lúc mang tính “hình thức, phong trào”, tập thể xây dựng “lộ trình khen thưởng”, cá nhân có sự “nhường nhau” để cá nhân có thể theo đuổi đạt được danh hiệu thi đua cao hơn. Vì vậy, Ban soạn thảo nên xem xét quy định các tiêu chuẩn danh hiệu thi đua bảo đảm phù hợp với thực tiễn, tránh quy định “gối đầu” như hiện nay. Có như vậy khen thưởng mới hướng về đối tượng người lao động, người có thành tích trực tiếp.

Bên cạnh đó, tôi nhận thấy tại khoản 3 Điều 24, 25 về danh hiệu "Tập thể Lao động xuất sắc", "Tập thể Lao động tiên tiến"; "Tập thể đơn vị Quyết thắng", "Đơn vị tiên tiến" đang giao bộ, ngành, tỉnh quy định cụ thể đối tượng, tiêu chuẩn xét tặng các danh hiệu trên. Việc quy định như vậy dẫn đến việc áp dụng không thống nhất trên toàn quốc. Khi đó, mỗi địa phương sẽ có mỗi quy định riêng. Để bảo đảm tính thống nhất, đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc quy định tiêu chuẩn này tại dự thảo Luật.

Đối với khoản 3 Điều 82 quy định: Tổng Thư ký Quốc hội trình khen thưởng Huân chương, Huy chương, danh hiệu vinh danh Nhà nước cho đại biểu Quốc hội chuyên trách ở Trung ương, các cơ quan của Quốc hội...; đại biểu Quốc hội chuyên trách địa phương do địa phương khen thưởng và đề nghị khen thưởng theo phân cấp về thẩm quyền quản lý. Đề nghị nên mở rộng đối tượng là “đại biểu kiêm nhiệm, đại biểu dân cử”... để tránh tình trạng các đối tượng này chỉ được xét khen thưởng khi nghỉ hưu, hoặc khi tổng kết nhiệm kỳ. 

Đối với Điều 93 quy định xử lý vi phạm về thi đua, khen thưởng, để đảm bảo phù hợp đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung nội dung quy định xử lý vi phạm về thi đua khen thưởng gồm các đối tượng như người được khen, người có thẩm quyền xét duyệt, người làm công tác giải quyết hồ sơ thi đua khen thưởng... Ngoài ra, tại khoản 2 Điều 93 đề nghị bổ sung cụm từ “thu hồi hiện vật và tiền thưởng” vào sau cụm từ “... hủy bỏ quyết định khen thưởng” để đảm bảo thống nhất với khoản 1, Điều này.

Thứ hai, về bổ sung hình thức khen thưởng “Huy chương Thanh niên xung phong vẻ vang”, tôi cho rằng, đóng góp của lực lượng thanh niên xung phong trong thời kỳ kháng chiến là hết sức to lớn, cần được ghi nhận, tri ân. Tuy vậy, nếu bổ sung thêm hình thức khen thưởng này vào Luật thì với tuổi đời hiện nay của lực lượng thanh niên xung phong, việc truy tặng có thể sẽ tiến hành trong thời gian không lâu nữa. Vì thế, để đảm bảo sức sống lâu dài cho Luật, đề nghị Quốc hội có thể xem xét điều chỉnh bằng một Pháp lệnh của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tương tự như Pháp lệnh quy định danh hiệu vinh dự Nhà nước “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”.

Cũng nhân đây, tôi đề nghị Quốc hội cần có Nghị quyết để điều chỉnh, rà soát, sửa đổi Pháp lệnh quy định danh hiệu vinh dự Nhà nước “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”, bởi lẽ có nhiều quy định liên quan đã không còn phù hợp tình hình hiện tại. Điển hình là quy định tại khoản 1 Điều 2 Nghị định số 56/2013/ND-CP hướng dẫn thi hành Pháp lệnh quy định những bà mẹ thuộc trong các trường hợp sau được xét tặng...“Bà mẹ VNAH” thì “có 2 con trở lên là liệt sĩ, chỉ có 2 con mà 1 con là liệt sĩ, 1 con là thương binh mất khả năng lao động từ 81% trở lên”… Thiết nghĩ, những điều kiện này rất khó đáp ứng bởi với chính sách dân số của thời kỳ đổi mới, những bà mẹ thời bình thường chỉ có 1-2 con và việc một người con hi sinh trong thời bình là một đau đớn, mất mát rất lớn đối với gia đình mà đặc biệt là người mẹ, vì vậy, họ xứng đáng được tôn vinh, truy tặng.

Thưa Quốc hội! Trong các đợt ứng phó với bão lụt hàng năm, đặc biệt là đợt lũ lịch sử tháng 10 năm 2020 và gần đây nhất là ứng phó với đại dịch Covid-19, rất nhiều chiến sĩ, y, bác sĩ tuyến đầu đã hi sinh và được truy tặng liệt sĩ. Mẹ của họ xứng đáng được vinh danh với danh hiệu “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”. Chính vì thế, tôi mong rằng những quy định liên quan sẽ có sự đổi mới, đáp ứng yêu cầu của công tác thi đua, khen thưởng trong tình hình mới.

Kính thưa Quốc hội!

Trong đợt phòng, chống dịch Covid-19 vừa qua, Quảng Bình - một địa phương còn rất khó khăn đã chứng kiến nhiều hộ dân đóng góp cả công sức, tiền của để ủng hộ mà điển hình là một cặp vợ chồng có hoàn cảnh rất bình thường đã ủng hộ hơn 2 tỷ đồng để mua máy móc, thiết bị y tế cho công tác phòng, chống dịch. Bí thư Tỉnh ủy Quảng Bình, UBND tỉnh đã kịp thời gửi thư khen, tặng bằng khen đối với những hành động rất nghĩa khí này. Tôi mong sao, Luật lần này sẽ phản ánh, khích lệ, động viên được phong trào thi đua mạnh mẽ, khát vọng cống hiến của mỗi con người Việt Nam không phân biệt công chức hay người dân, không phân biệt lãnh đạo hay nhân viên, lao động. Có như thế, khen thưởng mới thực sự thể hiện đúng vai trò “đòn bẩy” cho khát vọng cống hiến vì lòng yêu nước như Bác Hồ hằng mong muốn.

Cuối cùng, dự thảo Luật có 98 điều nhưng trong đó đã có gần 30 điều giao cho Chính phủ quy định chi tiết. Để tránh tình trạng khi luật đã có hiệu lực nhưng nghị định chưa kịp ban hành sẽ khó triển khai thực hiện, quá trình áp dụng lúng túng; đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo rà soát lại xem những gì quy định được vào luật thì nên quy định để khi luật có hiệu lực có căn cứ để triển khai thực hiện; tránh tình trạng luật phải chờ nghị định, nghị định lại chờ thông tư, giảm tải các văn bản quy phạm dưới luật.

Tôi xin hết ý kiến! Xin cảm ơn Quốc hội!”