Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Tài nguyên và Môi trường) Hoàng Đức Cường cho biết các loại hình thiên tai như “bão chồng bão, lũ chồng lũ” còn tiếp tục trong thời gian tới theo hướng cực đoan và bất thường hơn. Do vậy giải pháp then chốt là ứng dụng khoa học công nghệ (như quan trắc từ xa bằng vệ tinh, viễn thám, trí tuệ nhân tạo,...) để nâng cao chất lượng dự báo-cảnh báo sớm thiên tai.

Phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus đã có cuộc trao đổi với Phó Tổng cục trưởng Hoàng Đức Cường xoay quanh nội dung đáng chú ý trên.

Thiên tai bất thường ngày càng nhiều

- Đầu tiên, xin ông cho biết chủ đề của Ngày Khí tượng thế giới (23/3) năm 2024 “Khí tượng thủy văn tiên phong ứng phó biến đổi khí hậu” được Tổ chức Khí tượng thế giới phát động có ý nghĩa như thế nào đối với Việt Nam?

Ông Hoàng Đức Cường: Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) từ khi thành lập đã lấy ngày 23/3 là ngày khí tượng hàng năm và mỗi năm đều lựa chọn một chủ đề nhằm phản ánh các vấn đề về thời tiết, khí hậu. Đây cũng là dịp tôn vinh những người công tác trong ngành khí tượng trên thế giới đồng thời kêu gọi sự lan tỏa cũng như sự quan tâm của toàn xã hội đối với các lĩnh vực liên quan đến khí tượng thủy văn ở quy mô toàn cầu.

Việt Nam là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng lớn bởi thiên tai. Thực tế những năm gần đây cho thấy thiên tai khốc liệt, cực đoan, bất thường, tình trạng “bão chồng bão, lũ chồng lũ” ngày càng phổ biến đã gây ra những thiệt hại nghiêm trọng. Dự báo xu thế thiên tai này còn tiếp tục trong thời gian tới theo hướng cực đoan và bất thường hơn.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay - với biểu hiện chính là sự nóng lên toàn cầu và mực nước biển dâng đã tạo nên rất nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan với cường độ lớn hơn và khó dự báo hơn trước. Những hậu quả do biến đổi khí hậu sẽ ngày càng thảm khốc hơn nếu chúng ta không hành động kịp thời và thực sự rất cần thiết phải có sự vào cuộc kịp thời của các cơ quan khí tượng thủy văn trên thế giới.

Chính vì vậy, việc ứng phó, có thông tin sớm, cảnh báo sớm về các loại hình thiên tai gia tăng do biến đổi khí hậu là rất quan trọng để giảm thiệt hại.

Để làm được điều trên, những người làm công tác khí tượng thủy văn phải tiên phong trong việc đưa ra các bản tin cảnh báo sớm cũng như những thông tin ban đầu để mọi người nắm bắt tình hình để ứng phó, thích ứng một cách hiệu quả.

Như vậy khí tượng thủy văn là tuyến đầu và phải tiên phong trong công tác dự báo, ứng phó với biến đổi khí hậu ở quy mô toàn cầu. Đó cũng là thông điệp của Ngày Khí tượng thế giới năm 2024 với chủ đề “Khí tượng thủy văn tiên phong ứng phó biến đổi khí hậu.”

Cảnh báo sớm để giảm rủi ro thiên tai

- Để tiên phong ứng phó với biến đổi khí hậu thì công tác hiện đại hóa ngành khí tượng thủy văn là điều hết sức quan trọng. Vậy việc ứng dụng khoa học công nghệ trong cảnh báo thiên tai đã được ngành đầu tư ra sao, thưa ông?

Ông Hoàng Đức Cường: Việc ứng dụng khoa học công nghệ không chỉ ở ngành khí tượng thủy văn mà ở tất cả các lĩnh vực đều là giải pháp then chốt để phát triển kinh tế-xã hội. Đây cũng là giải pháp cấp thiết để phát triển ngành khí tượng thủy văn trong chiến lược phát triển ngành cũng như Chỉ thị số 10-CT/TW ngày 25/9/2021 của Ban Bí thư về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khí tượng thủy văn đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”

Trong những năm qua, ngành đã ứng dụng rất rộng rãi các thành tựu của thế giới trong các lĩnh vực khoa học công nghệ để tăng cường cho ngành ở các mảng khác nhau như quan trắc, dự báo hay truyền tin.

Đối với hệ thống quan trắc, ngành khí tượng thủy văn đã tăng cường hệ thống, hiện đại hóa các trạm đo ở khắp mọi miền đất nước theo hướng tự động hóa và hiện đại hóa; mở rộng các trạm radar thời tiết hiện đại và các thông tin vệ tinh ở các nguồn khác nhau.

Đến nay, cả nước đã bổ sung được thông tin quan trắc từ hơn 2.000 trạm tự động gần như thời gian thực. Các hệ thống quan trắc radar thế hệ cũ cũng đã được thay thế một cách đồng bộ bằng các radar thế hệ mới của Nhật Bản, Phần Lan. Cùng với đó là trang bị các radar với khả năng di động để phục vụ việc bổ khuyết các điểm thiếu hụt quan trắc và di chuyển đến các điểm có khả năng xảy ra thời tiết cực đoan như khu vực bão đổ bộ…

Việc ứng dụng công nghệ trên giúp cho cơ quan khí tượng thủy văn ghi nhận được thông tin nhanh, chính xác, đầy đủ và kịp thời đối với các hiện tượng thiên tai đang xảy ra, từ đó cảnh báo sớm các hiện tượng thiên tai xảy ra ở các quy mô khác nhau.

Trong thời gian gần đây, Việt Nam cũng đã phát triển rất nhiều mô hình Số, số trị hiện đại cho cả khí tượng thủy văn và hải văn. Điều này giúp chúng ta có được thông tin dự báo, cảnh báo dài hạn, chi tiết, trực quan và tin cậy hơn đối với các loại hình thiên tai khí tượng thủy văn có thể xảy ra.

Quá trình ghi nhận, các thông tin khí tượng thủy văn sẽ được truyền tải trên nền tảng công nghệ Số, các nền tảng Số hiện đại. Do thông tin dự báo, cảnh báo sẽ được thông tin đến mọi người, mọi đối tượng một cách nhanh chóng và tin cậy hơn; từ đó có hành động sớm để ứng phó được với các thiên tai đã xảy ra hoặc đang xảy ra.

Xã hội hóa, tiến tới dự báo dựa trên tác động

- Trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp, xin ông chia sẻ mục tiêu phát triển ngành khí tượng thủy văn trong thời gian tới?

Ông Hoàng Đức Cường: Mục tiêu phát triển của ngành khí tượng thủy văn đến năm 2030 là hướng đến đạt trình độ khoa học công nghệ tiên tiến của khu vực châu Á; hình thành và phát triển được thị trường dịch vụ, công nghệ khí tượng thủy văn phục vụ đa mục tiêu, đa lĩnh vực.

Đến năm 2030, cả nước nâng tổng số trạm quan trắc tự động trên toàn mạng lưới đạt 95% đối với các trạm khí tượng, đo mực nước, đo mưa, đo gió trên cao và tối thiểu 40% đối với các trạm đo lưu lượng nước; nghiên cứu áp dụng công nghệ quan trắc từ xa bằng vệ tinh, camera, viễn thám, trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động quan trắc phục vụ giám sát, dự báo trên diện rộng.

Cùng với đó, ngành khí tượng thủy văn đặt mục tiêu đến năm 2030, dự báo khí tượng thủy văn hằng ngày trong điều kiện thời tiết bình thường có độ tin cậy đạt 80-85%; tăng thời hạn cảnh báo quỹ đạo và cường độ bão trước 3-5 ngày; cảnh báo đủ độ tin cậy lũ quét, sạt lở đất trước 6 giờ…

Để đạt được mục tiêu trên, một trong những giải pháp quan trọng là cần đẩy mạnh xã hội hóa đầu tư phát triển mạng lưới trạm đo mưa tự động. Khi đó thay vì phải đầu tư trang thiết bị, con người, kinh phí phục vụ vận hành thì các công việc này được chuyển giao cho khối doanh nghiệp tư nhân và ngành khí tượng thủy văn chỉ thuê các thiết bị này để lấy các thông tin dự báo nhằm tiết giảm chi phí hệ thống.

Đến nay, tổng số trạm đo mưa tự động trên cả nước đã được đầu tư xã hội hóa là gần 1400 trạm. Do vậy rất cần quan tâm phát triển hình thức này phục vụ cho việc phát triển các mô hình dự báo riêng cho Việt Nam trong thời gian tới.

Ngoài ra hiện nay chúng tôi đang tiến tới dự báo dựa trên tác động bằng cách cung cấp thông tin chi tiết, cụ thể hơn về các rủi ro tiềm ẩn mà thiên tai ảnh hưởng tới các lĩnh vực kinh tế-xã hội, hay người dân trên địa bàn dự báo; từ đó thúc đẩy các hành động ứng phó sớm thiên tai.

Tuy nhiên để thực hiện được dự báo dựa trên tác động, các bộ, ngành, các địa phương cần phối hợp chia sẻ những thông tin về các khu vực, lĩnh vực hoạt động nhạy cảm, dễ bị tác động bởi thiên tai (như các khu vực nuôi trồng thủy sản, hầm mỏ khai thác khoáng sản, công trường xây dựng,…) cho các cơ quan dự báo khí tượng thủy văn, để góp phần hỗ trợ hoạt động dự báo, cảnh báo và truyền tin thiên tai có hiệu quả./.

- Trân trọng cảm ơn ông!